مقدمه

در آینده ای نه چندان دور، گیاهان کنونی قادر به رفع نیاز بشر نخواهند بود. در جهانی با خاک، آب و هوای آلوده، زمین های شور و در مضیقه آب، فقط گیاهانی خارق العاده خواهند توانست آرامش بیشتری به بقای بشر بدهند. استفاده هوشمندانه از بیوتکنولوژی، تولید گیاهان خارق العاده را ممکن می سازد. اگر چه مسلماً وجود چنین گیاهانی شرط لازم و کافی نیست، اما لزوم آن ها نیز بر هیچ عقل سلیمی پوشیده نیست. توقف یا نادیده انگاشتن بیوتکنولوژی در ممالک ضعیف تر نتیجه ای جز عقب ماندگی بیشتر آن ها از دنیای پیشتاز در پی نخواهد داشت. لزوم وجود بیوتکنولوژی، تحقیقات گسترده مرتبط با آن، ایجاد امکان تولید محصول برای آن و تبلیغ و مصرف فرآورده های مهندسی شده، واضح و مبرهن است. با درس گرفتن از گذشته و نگاهی به آینده می توان فهمید که بحث بیوتکنولوژی، بحث بودن یا نبودن نیست، بلکه بحث چگونه بودن است.
بیوتکنولوژی را کاربرد علم مهندسی در استفاده مستقیم یا غیر مستقیم از موجودات زنده و یا اجزا و تولیدات آن ها در حالت طبیعی یا تغییر یافته آن موجودات تعریف کرده اند. بیوتکنولوژی متشکل از تکنیک های مختلفی است که با قصد بهبود ژنتیکی موجودات مورد نظر و یا بهره برداری از سیستم های زنده و اجزای آن ها، برای منفعت انسان طراحی شده اند.در واقع بیوتکنولوژی محصول تعامل بین علم بیولوژی و تکنولوژی است.
در طی چند دهه گذشته فنونی ابداع شده اند که بنظر می رسد در زمینه پیشبرد تحقیقات حاضر در علوم گیاهی و بهره برداری از دانش کسب شده در تولید محصولات جدید، مطالب زیادی برای عرضه داشته باشند. اولین زمینه از راهکارهای جدید، مرتبط با دست ورزی و سپس کشت سلول ها، بافت ها، اندام ها و سلول های گیاهی بدون پوشش (پروتوپلاست) در کشت بافت می باشد. زمینه دوم، مهندسی ژنتیک یا تکنولوژی DNA نوترکیب است، که نقطه آغاز آن، تحقیقاتی بر روی میکروارگانیزم ها بوده و پیشرفت بسیار سریعی داشته است. با مهندسی ژنتیک، دانشمندان روش های دقیق تری برای اصلاح حیوانات اهلی و گیاهان زراعی برتر، در اختیار دارند. این تکنولوژی امکان دست ورزی دقیق ژن ها را فراهم می نماید. در سال های اخیر، این دو زمینه از تحقیقات با بیوتکنولوژی عمومی به یکدیگر مرتبط گردیده و با فراهم آوردن امکان دست ورزی دقیق مواد ژنتیکی، از قابلیت استفاده در گونه های متعددی از گیاهان برخوردار می باشند. بویژه تکنیک های DNA نوترکیب تا بحال در توضیح مکانیسم های اساسی گیاهان در سطح مولکولی نقش بسزایی داشته است. با استفاده از این تکنولوژی امکان جداسازی قطعه ای از DNA و بررسی خصوصیات آن وجود دارد و با کلون کردن توالی های DNA در سلول های باکتریایی، این توالی ها می توانند به مقادیر زیاد برای تجزیه و تحلیل تکثیر گردند. تکنولوژی DNA نوترکیب، علاوه بر فراهم آوردن اطلاعات پایه در ارتباط با ساختار و بیان ژن، موقعیت و فرصت دست ورزی مواد ژنتیکی و تبادل مواد ژنتیکی در بین موجودات مختلف را فراهم می آورد. تکنولوژی های جدید راهکار بهتری را برای کنترل و دست ورزی اهداف فراهم کرده اند و حصارهای خاص گونه ای مانعی بر سر راه آن ها محسوب نمی شود. این فنون جایگزین اصلاح نباتات مرسوم نیستند، بلکه با ایجاد روش های نوین، دسترسی به اهدافی که با روش های مرسوم امکان پذیر نیست را ممکن می سازند.
دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد با احساس مسئولیت در این باره، از اواسط دهه 70 شمسی به تقویت بنیه علمی و جذب و هدایت کادر علمی خود پرداخت و بعنوان اولین پیشگام، سنگ بنای تاسیس این رشته را در کشور پایه گذاری کرد. اکنون سال هاست که این دانشکده دارای گروه آموزشی فعالی تحت عنوان «گروه بیوتکنولوژی و به نژادی گیاهی» است و در زمینه تحصیلات تکمیلی به تربیت نیروی انسانی مجرب و کارآمد می پردازد. این گروه در حال حاضر شامل 4 عضو هیئت علمی با درجه استادی، 2 عضو با درجه دانشیاری و 2 عضو در مرتبه استادیاری است و در دو مقطع کارشناسی ارشد و دکتری به تربیت دانش پژوهان کارآمد در رشته بیوتکنولوژی کشاورزی مشغول است. بعلاوه در مقطع کارشناسی ارشد در رشته اصلاح نباتات نیز دانشجو می پذیرد و امید می رود در برنامه توسعه خود به برپایی دوره ها و گرایش های بین رشته ای جدید و مطابق با ضرورت های فضای علمی و کسب و کار در کشور و آنچه در جهان این علم می گذرد، دست پیدا کند. در این مدت علاوه بر تربیت و فارغ التحصیلی بیش از 200 نفر در مقطع کارشناسی ارشد و قریب به 50 نفر فارغ التحصیل در مقطع دکتری داشته است که بسیاری از آنان اکنون در دانشگاه های سراسر کشور مشغول ارائه خدمت می باشند. از جمله دستاوردهای علمی مکتوب نیز به چاپ بیش از 300 عنوان مقاله و بیش از 20 جلد کتاب در قالب تالیف، ترجمه یا گردآوری می توان اشاره داشت.